کتاب الشعر و الشعراء به زبان عربی اثر ابن قتیبه دینوری
کتاب الشعر و الشعراء به زبان عربی اثر ابن قتیبه دینوری ؛ شامل ۲۰۶ شرح حال از شاعران جاهلی و اسلامی است.
ابن قتیبه با اینکه خود حتی یک شعر نیز نسرود اما احساس و درک او از شعر در تاریخ ادبیات عرب کم نظیر است. مهمترین اثر وی در شعر همین کتاب «الشعر و الشعراء» است. هر چند کتاب را میتوان مجموعهای نسبتا کامل و مفید خواند، اما نکات عمدهای افزون بر آثار گذشتگان دربر ندارد. به خصوص اینکه همگان از منابع مشترک و بسیار گسترده و پراکنده برگرفته از راویان شعر بهره گرفتهاند. این کتاب شامل ۲۰۶ شرح حال از شاعران جاهلی و اسلامی است که به شیوه قدما تدوین گردیده، یعنی هر شرح حال، تنها چند روایت و خبر و چند قطعه شعر در بردارد. شعرا در آن به ترتیب خاصی طبقه بندی نشدهاند، هر چند که تا حدی ترتیب زمانی مراعات شده است. اشعار شاعران مشهور که همه اهل ادب آنها را میشناسند و به اشعار آنها در حدیث و غریب کلام و نحو و نیز در کتاب خداوند و حدیث پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلّم ، استناد و استدلال میشود در این کتاب فراهم آمده است. نام شاعران و عصر آنان، منزلت ایشان، حالات آنها در اشعارشان، قبیلههای آنها، نام پدرانشان، القاب و کنیههای آنان، خطاهایی که علماء برایشان گرفتهاند و… در این کتاب آمده است. البته این همه در حد شاعرانی است که نام و یاد آنها و اشعارشان بر مؤلف پوشیده نمانده است، اما کسانی که نامشان پوشیده مانده و یا شعرشان مورد رغبت نبوده و جز خواص کسی نسبت به آنان آشنا نبوده است، بسیار کم به آنان پرداخته شده است. کتاب دارای مقدمهای به قلم مؤلف است که در فنون شعر نوشته شده است و قابل توجه است.
ویژگی کتاب
از ویژگیهای کتاب «الشعر و الشعراء» که به عنوان امری نوظهور در ادبیات کهن عرب مطرح است، میتوان به مقدمه محققانه و عالمانه کتاب اشاره کرد. مؤلف در این مقدمه ملاحظات دقیق و اظهار نظرهای عالمانی درباره اقسام شعر، عیوب شعر ، اقواء ، اکفاء ، عیوب در اعراب و نیز شعرهای اوائل میپردازد. دیگر ویژگی این کتاب انتخاب عالمانه و توام با شناخت و فهم دقیق مؤلف نسبت به برخی از اشعار یک شاعر است. مؤلف اشعار را به خوبی انتخاب کرده و به نیکی نقد و بررسی میکند. ابن قتیبه توازن بین شعرا را کاملا رعایت میکند و از هیچ یک به نفع دیگری طرفداری نمیکند. وی با همه حدت و تعصبی که در کار دین نشان داده، در باب شعر تقریبا از هر گونه تعصب و گرایش به مذهب و مکتب خاصی به دور بوده است. در این کتاب شاعران همه طبقات و مذاهب را بدون انتقادی خاص آورده است. شاعران خارجی، شیعی و سنی در کنار شاعران ما جن (هرزه درای) متهم به زندقه مذکورند. حتی از اینکه مردانی چون بشار و ابو نواس را بستاید و بزرگترین شعرا بخواند، بیمی به خود راه نمیدهد. دید کلی او نسبت به شعر، البته چندان وسیع نیست و با آنچه از آراء ادیبان پیش از او میشناسیم، تفاوت فاحشی ندارد.
منبع : ویکی فقه